Азаматтық журналистика — бұл қоғамның ақпаратты жинау, талдау және тарату процесіне қатысуының бір түрі. Дәстүрлі журналистика кәсіби журналистер мен бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жүзеге асатын болса, азаматтық журналистика — бұл арнайы білімі болмаса да, белсенді азаматтардың бастамасы. Бұл — студенттер, белсенділер, блогерлер немесе жай ғана бейжай қарамайтын азаматтар, олар қоғам үшін маңызды оқиғалар мен деректерді жария етуге ұмтылады.
Интернет пен әлеуметтік желілер дәуірінде азаматтық журналистика ерекше маңызға ие бола бастады. Қазір кез келген адам, егер қолында смартфон мен интернетке қолжетімділігі болса, құқық бұзушылық, жемқорлық, әлеуметтік әділетсіздік немесе экологиялық мәселе жайлы бүкіл әлемге хабарлай алады. Бұл — қоғамдық бақылау мен демократиялық үдерістерді күшейтетін маңызды құрал, әсіресе дәстүрлі медиасы цензураға ұшыраған немесе шектеулі елдерде.
Азаматтық журналистика не үшін қажет?
Қазақстанда, Орталық Азияның басқа елдері сияқты, азаматтық журналистика — тәуелсіз ақпарат көздерінің жетіспеушілігіне жауап ретінде пайда болды. Мемлекеттік және ірі жеке медиалар көбінесе саяси не коммерциялық мүдделермен байланысты болғандықтан, өткір, әлеуметтік маңызы бар тақырыптарды толыққанды көтере алмайды. Мұндай жағдайда азаматтық журналистер маңызды мәселелерді көтереді — аймақтардағы тұрмыстық түйткілдерден бастап адам құқықтарының бұзылуына дейін.
Азаматтық журналистика:
• Ашықтық пен биліктің есеп беруін қамтамасыз етеді;
• Қоғам мен мемлекет арасында диалог орнатады;
• Куәгерлер мен оқиға қатысушыларынан шынайы ақпарат береді;
• Мобилизация құралына айналады — мақалалардан кейін петициялар, акциялар, кампаниялар басталады;
• Әсіресе ауылдық немесе шалғай аймақтарда ақпараттық қауіпсіздікті арттырады.
Азаматтық журналистиканың мәні мен маңызы
Азаматтық журналистика — бұл жай ғана оқиға орнынан репортаж емес. Бұл — адамдар өмір сүріп жатқан шындықты анықтау мен құжаттау процесі. Ол ресми күн тәртібіне емес, адамдардың шынайы тәжірибесіне негізделген күн суретін қалыптастырады.
Сонымен қатар, бұл жауапкершілік пен саналы ойлаудың жаңа мәдениетін қалыптастырады. Шындықты бөліскен адам — қоғамдық диалогтың бір бөлігіне айналады. Бұл, әсіресе үгіт-насихат пен формализмнен шаршаған жастар арасында, ақпаратқа деген сенімді қалпына келтіруге көмектеседі.
Азаматтық журналистика кәсіби журналистиканы алмастырмайды, қайта оны толықтырады. Екеуі бірге шынайы, көп дауысты ақпараттық орта жасай алады.
Басты трендтер:
• Визуалды контенттің өсуі — видео, сторис, инфографика;
• Боттар арқылы өтініш жолдау және дерек жинау;
• Цифрлық қауіпсіздік пен құқықтық сауаттылыққа деген қызығушылықтың артуы;
• Азаматтық журналистика бойынша оқу курстары мен мектептерінің көбеюі.
Бұл Қазақстанда сұрақ қоя білетін, дәлел келтіре алатын және өз құқығын қорғайтын жаңа ұрпақ қалыптасып жатқанын көрсетеді.
Азаматтық журналистика — бұл жай ғана технология немесе формат емес. Бұл — құндылық. Бұл — азаматтық жетілгендіктің, әлеуметтік жауапкершіліктің және әділдікке ұмтылудың көрінісі. Ақпарат — бұл күш, ал шындықты айту және естілудің мүмкіндігі — өзгерістердің негізі.
Қазақстан үшін азаматтық журналистика — бұл әр оқиға маңызды, әр дауыс естілуге лайық қоғам құрудың мүмкіндігі.
Tilshi Media