Белгіленген санитариялық нормалар сақталған жағдайда, ұялы байланыс мұнараларының адам денсаулығына зияны бар екендігі туралы ғылыми дәлелденген деректер жоқ. Бұл туралы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы және Қазақстанның жауапты министрліктері мәлімдейді. Алайда, халық арасында «радиофобия» мен алаңдаушылық әлі де сейілмей келеді.
Базалық станция дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді?
Тұрмыста «мұнара» немесе «антенна» деп аталатын ұялы байланыстың базалық станциясы – мобильді құрылғылар мен оператор желісі арасындағы байланысты қамтамасыз ететін радиотехникалық нысан. Оның жұмысы барысында 2G, 3G, 4G және 5G стандарттарына сәйкес радиожиіліктегі электромагниттік өріс пайда болады. Халықаралық зерттеулерге сүйенсек, елді мекендердегі базалық станциялардан тарайтын сәулелену деңгейі, әдетте, санитариялық талаптардағы рұқсат етілген шекті мөлшерден әлдеқайда төмен. Мамандардың айтуынша, адам ағзасына түсетін ең жоғары әсер мұнарадан емес, ұялы телефонды белсенді пайдалану кезінде болады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұстанымы
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы радиожиілікті сәулеленудің адам денсаулығына ықтимал әсерін ұзақ жылдар бойы зерттеп келеді. Ұйымның ресми деректеріне сәйкес, қазіргі таңда санитариялық нормалар шегінде жұмыс істейтін базалық станциялардың халық денсаулығына кері әсерін дәлелдейтін нақты ғылыми дәйек жоқ. Сонымен қатар мұндай нысандардан келетін әсер биологиялық өзгерістер туғызуы мүмкін шекті көрсеткіштерден анағұрлым төмен екені айтылады. Десе де, ДДCҰ ғылыми деректерге ұдайы мониторинг жүргізіп, ұсынымдарын жаңартып отырады. Осы ретте ДДCҰ жанындағы Халықаралық қатерлі ісікті зерттеу агенттігі радиожиілікті сәулеленуді «адам үшін ықтимал канцероген» санатына жатқызған. Бұл санат түпкілікті ғылыми дәлелдердің жеткіліксіздігін және қосымша зерттеу қажеттігін білдіреді, бірақ санитариялық нормалар сақталған жағдайда тікелей қауіп бар деген сөз емес.
Қазақстандағы жағдай және заңнама
Қазақстан Республикасында ұялы байланыстың базалық станцияларын орналастыру және пайдалану санитариялық-эпидемиологиялық талаптармен реттеледі. Бұл талаптар 2022 жылы Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен бекітілген. Қолданыстағы ережеге сай, жабдық орнатылмай тұрып электромагниттік сәулелену деңгейі есептеліп, нысан пайдалануға берілер алдында санитариялық-эпидемиологиялық қорытынды алынуы тиіс. Нормалардың сақталуын уәкілетті органдар мен санитариялық қызметтер бақылайды, олар тұрғындардың өтініші бойынша да өлшеу жүргізе алады. Ереже бұзушылық анықталса, тиісті шара қолданылып, тіпті жабдықты алып тастауға дейін талап қойылады.
Қазақстан аумағында қызмет көрсететін ұялы байланыс операторлары, оның ішінде Kcell, Beeline және Tele2/Altel, өздерінің ресми мәлімдемелерінде барлық базалық станция ұлттық және халықаралық қауіпсіздік стандарттарына толық сай жұмыс істейтінін алға тартады. Операторлардың мәліметінше, төртінші және бесінші буын желілерінің сәулелену деңгейі алдыңғы технологиялармен шамалас және рұқсат етілген шектен әлдеқайда төмен. Сондай-ақ жабдықты іске қосу алдында және пайдалану барысында техникалық есептеулер мен бақылау жүргізіліп, мемлекеттік органдар мен тұрғындардың сұрауы бойынша өлшеу жұмыстары ұйымдастырылады.
Неге адамдар қорқады?
Ресми мәлімдемелерге қарамастан, базалық станцияларды орнату мәселесі қоғамдағы алаңдаушылықты сейілтер емес. Елдің әр өңірінде тұрғын үйлердің шатырына антенна орнатуға байланысты дау-дамай ара-тұра болып тұрады. Бұған халықтың жеткілікті ақпараттанбауы, жабдық орнатылар алдында ашық талқылаудың болмауы, өлшеу нәтижелеріне деген сенімсіздік және денсаулыққа ұзақ мерзімді әсер ету қаупі туралы үрей себеп болып отыр. Кейбір жағдайда қоғамдық қысымның нәтижесінде антенналар уақытша алынып немесе басқа орынға көшіріліп, уәкілетті органдар қосымша тексеру жүргізеді.
Тұрғындар не істей алады?
Ұялы байланыс мұнарасының орнатылуына қатысты алаңдаушылық туындаса, азаматтар заң аясында түсіндірме мен тексеру жүргізуді талап ете алады. Тұрғындар байланыс операторынан немесе басқарушы компаниядан орнатудың заңдылығы мен қауіпсіздігін растайтын құжаттарды, оның ішінде санитариялық-эпидемиологиялық қорытындыны сұратуға құқылы. Сондай-ақ аумақтық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау органдарына немесе электрондық үкімет порталы арқылы өтініш беріп, бақылау өлшеулерін жүргізуді талап етуге болады. Жабдық тұрғын үйге орнатылған жағдайда, әкімдіктен ресми түсіндірме сұрап, қоғамдық талқылауға бастама көтеру мүмкіндігі бар.
Қорытынды
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ресми ұстанымына, Қазақстандағы қолданыстағы санитариялық талаптарға және ұялы байланыс операторларының мәлімдемесіне сүйенсек, белгіленген нормалар сақталған жағдайда ұялы байланыстың базалық станциялары халық денсаулығына қауіп төндірмейді. Алайда қоғам тарапынан ашықтыққа, тәуелсіз бақылауға және қолжетімді ақпаратқа деген сұраныс өзектілігін жойған жоқ. Операторлар, мемлекеттік органдар және тұрғындар арасындағы ашық әрі сапалы байланыс қана бұл мәселедегі әлеуметтік шиеленісті бәсеңдете алады.