Азаматтық журналистика – бұл мамандық емес, бұл – миссия. Ол қоғамға пайда әкелудің, шындықты жеткізудің, әділдік үшін күресудің жолы. Смартфон мен интернет бар заманда кез келген адам журналист бола алады – дипломсыз, редакциясыз, мансап қумай-ақ. Бастысы – байқампаздық, түсіну және бөлісуге деген ниет.
Бұл мақалада азаматтық журналист болудың алғашқы қадамдары, қажет дағдылар және сенімді жұмыс істеудің жолдары туралы пайдалы кеңестер мен лайфхактар жинақталды.
Өзіңе маңызды мәселеден баста
Лайфхак: «Үлкен» мәселені іздемей, өзіңді мазалаған қарапайым жағдайдан баста.
Бірден сыбайлас жемқорлық немесе жаһандық мәселелерді қозғаудың қажеті жоқ. Саған маңызды мәселе басқалар үшін де өзекті болуы мүмкін. Мысалы: ауданда неге жылу жоқ, жатақханада студенттер не үшін артық төлейді, мектептегі асхана сапасы қандай?
👉 Мысал:
• Сторис не қысқа видео түсір;
• Басқалардан пікір сұра – тұрғындардан, студенттерден;
• Фактілер қос – күн, сан, фото, құжаттар.
Байқағыш бол
Азаматтық журналист – айналасындағы әділетсіздікті көре алатын адам.
🧠 Дағдылар:
• Күнделікті ұсақ-түйек әділетсіздікті байқау;
• Ресми ақпарат пен шынайы жағдай арасындағы айырмашылықты аңғару;
• Өзіңе жиі сұрақ қою: «Неге бұлай?»
Лайфхак: Google Docs, Telegram немесе дәптерде күнделік жүргіз. Қызық деп тапқаның – болашақ материалдың бастамасы.
Негізгі ойды нақты жеткіз
«Бір нәрсе дұрыс емес» деп сезіну – бір бөлек, оны нақты жеткізу – басқа нәрсе.
🛠 Пайдалы жаттығулар:
• Мәселені 3 сөйлеммен түсіндіріп көр;
• Тақырып қой;
• Досыңа айтып тұрғандай сипаттап жаз.
Лайфхак: 5W ережесін пайдалан (Кім? Не? Қашан? Қайда? Неге?) және Қалай? Осы сұрақтарға жауап берсең – толық ақпарат болады.
Ақпаратты тексеруді үйрен
Азаматтық журналист нақты әрі сенімді болуы керек. Жалған ақпарат сенімсіздікке әкеледі.
🔎 Нені тексеру керек:
• Ақпарат көзі (кім айтты, қайдан білді?);
• Уақыты мен орны;
• Фото, видео, құжат, куәгер бар ма?
🧰 Құралдар:
• Google сурет арқылы іздеу: images.google.com;
• Yandex Суреттер;
• Telegram-боттар: @whoisbot, @anticheckbot, @stopfakebot.
Лайфхак: Жариялауға асықпа, алдымен тексеріп ал.
Өз платформаңды аш
Instagram, TikTok, Telegram, YouTube, подкаст – бәрі ақпарат тарату алаңы.
💡 Бастапқы қадамдар:
• Қалаң, университетің немесе ауданың туралы арна аш;
• Аптасына 1-2 пост жариялап тұр;
• Тек фактілер емес, оқиға айт – адамдар эмоцияны жақсы көреді.
Лайфхак: Canva – дизайн үшін, CapCut – видео монтаждау, Notion не Trello – жоспар құру үшін.
Заң негіздерін меңгер
Сенімді болу үшін мына заңдарды білу қажет:
• ҚР Конституциясының 18-бабы (ақпарат алу құқығы);
• «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» заң;
• Egov.kz немесе E-otinish.kz арқылы өтініш жазу.
Лайфхак: E-otinish арқылы алғашқы өтінішіңді жазып көр – мысалы, ауладағы қоқыс туралы.
Қоғамдастыққа қосыл
Сен жалғыз емессің. Белсенді азаматтар, журналистер, медиа өкілдері бар.
📍 Іздеу жолдары:
• Instagram/Telegram-да жергілікті медиа арналарға жазыл;
• Онлайн курстарға қатыс: DW Akademie, MediaNet, Factcheck Academy;
• Жергілікті редакцияларға оқиғаңды жібер.
Лайфхак: «Контактілер» деген папка аш – заңгерлер, журналистер, белсенділердің байланыстары сонда болсын.
Сын мен қатеден қорықпа
Қателесу – қалыпты жағдай. Маңыздысы – үйрену және қорытынды жасау.
🙌 Есіңде болсын:
• Мінсіз жазушы болу міндет емес;
• Бастысы – адалдық пен ашықтық;
• Сен альтернативті көзқарас таратасың.
Қорытынды орнына: қоғам үні бол
Азаматтық журналист – мәселені көргенде үнсіз қалмайтын адам. Ол «Неге бұлай?», «Мен не істей аламын?» деген сұрақтарды қойып, іске кіріседі.
📌 Бір пост – жағдайды өзгерте алады.
📌 Бір сұрақ – басқаларға ой салуы мүмкін.
📌 Бір оқиға – үлкен науқанға бастау болуы мүмкін.
Қазір баста – сен қазірдің өзінде журналистсің.
***
Жоба Еуропалық Одақтың қаржыландыруымен жүзеге асырылып жатқан «Батыс Қазақстандағы адам құқықтарын қорғау бойынша күш біріктіру» жобасының шағын гранттар бағдарламасы аясында «Эко Маңғыстау» ҮЕҰ-ның қаржылай қолдауымен іске асырылады.
Осы жарияланымның мазмұны толықтай «Тілші» ҚҚ жауапкершілігінде және міндетті түрде «Эко Маңғыстау» ҮЕҰ мен Еуропалық Одақтың көзқарасын білдірмейді.